نگاهی به آینده سوریه
نگاهی به آینده سوریه
سوریه پس از یک دهه جنگ داخلی و تحولات سیاسی اخیر، در مقطعی حساس قرار گرفته است. سقوط حکومت سابق (بشار اسد) در دسامبر ۲۰۲۴ و به قدرت رسیدن احمد الشرع، رهبر هیئت تحریر الشام، به‌عنوان رئیس دولت موقت، این کشور را در برابر دو مسیر متضاد قرار داده است؛ «اتحاد ملی و ثبات یا تفرقه و ادامه بحران». دیدار الشرع با دونالد ترامپ، رئیس جمهوری امریکا و لغو تحریم‌های بین‌المللی و حمایت کشورهای عربی و ترکیه از دولت جدید، نشانه‌هایی از امید به بازسازی و ثبات است. با این حال، کارشکنی‌های اسرائیل، اشغال بخش‌هایی از خاک سوریه، تحریک قومیت‌ها، و اختلافات حل‌نشده الشرع با گروه‌های علوی و کرد، چالش‌هایی جدی ایجاد کرده است. سیدجلال ساداتیان، سفیر پیشین ایران در انگلستان، نماینده ادوار مجلس، و تحلیلگر ارشد مسائل منطقه، در این مصاحبه با نگاهی عمیق و تحلیلی، عوامل مؤثر بر آینده سوریه را بررسی کرده و دو سناریوی محتمل را تشریح می‌کند و پیچیدگی‌های این دوراهی تفرقه یا اتحاد در سوریه را روشن می‌سازد.
نشانه‌های امید برای ثبات و بازسازی
تحولات اخیر در سوریه، به‌ویژه پس از انتقال قدرت به احمد الشرع، چشم‌اندازی برای بازسازی این کشور ترسیم کرده است. به باور سفیر اسبق کشورمان در انگلستان در بیانیه پایانی نشست سران اتحادیه عرب در بغداد که «بر ضرورت بازسازی زیرساخت‌ها و تقویت نهادهای دولتی تأکید داشت»، نشان‌دهنده عزم جهان عرب برای کمک به سوریه است. کشورهای حاشیه خلیج فارس، از جمله عربستان سعودی و قطر، با تعهد به پرداخت بخشی از بدهی‌های خارجی سوریه، منابع مالی لازم برای احیای اقتصاد جنگ‌زده این کشور را فراهم کرده‌اند.
نماینده ادوار مجلس ادامه می دهد که «دیدار احمد الشرع با دونالد ترامپ در ریاض با تلاش های محمد بن سلمان، در حاشیه نشست سران خلیج فارس و آمریکا، گام دیگری در جهت پذیرش بین‌المللی دولت جدید بود». لذا ساداتیان تأکید می‌کند که «تصمیم ترامپ برای لغو تحریم‌های آمریکا علیه سوریه، که از دهه ۱۹۷۰ و به‌ویژه قانون سزار در ۲۰۱۹ اعمال شده بود، راه را برای سرمایه‌گذاری خارجی و تجارت باز کرد». به گفته این تحلیلگر «اقدام مذکور ایالات متحده که با استقبال مردمی در شهرهای دمشق و حلب مواجه شد، می‌تواند اقتصاد سوریه را از انزوای طولانی‌مدت خارج کند.» ضمن آنکه ساداتیان یادآور می شود که «الشرع در این دیدار با ترامپ، با دعوت از شرکت‌های آمریکایی برای سرمایه‌گذاری در بخش‌های نفت و گاز، نشان داد که آماده تعامل با غرب برای توسعه اقتصادی است. این رویکرد، که با حمایت ترکیه تقویت شده، نشان‌دهنده تلاشی هماهنگ برای ادغام سوریه در اقتصاد جهانی است.»
نقش ترکیه در این فرآیند نیز قابل‌توجه است که ساداتیان در همین باره توضیح می دهد که «رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، با حمایت از لغو تحریم‌ها و همکاری با کشورهای عربی، به پذیرش دولت جدید در جامعه جهانی کمک کرده است. اردوغان، که از طریق تماس ویدئویی در نشست ریاض حضور داشت، به همکاری با عربستان برای بهبود صلح و رفاه در سوریه متعهد شد. این حمایت‌ها، همراه با تلاش‌های دیپلماتیک الشرع، از جمله توافق ادغام نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) در ساختار دولت، می‌تواند زمینه‌ساز ثبات سیاسی و اقتصادی باشد.» لذا نمانیده اداور مجلس معتقد است که «این عوامل، در صورت تداوم، می‌توانند سوریه را به سمت اتحاد ملی و بازسازی هدایت کنند.»
چالش‌های تفرقه و مداخلات خارجی
با وجود این نشانه‌های مثبت، ساداتیان هشدار می‌دهد که «چالش‌های جدی می‌توانند مسیر ثبات را مختل کنند. رژیم صهیونیستی، که بخش‌هایی از بلندی‌های جولان را اشغال کرده، نقش مخربی در آینده سوریه ایفا می‌کند». به گفته این کارشناس، «حملات مکرر اسرائیل به خاک سوریه، از جمله بمباران تأسیسات نظامی در نزدیکی دمشق و حلب، نه‌تنها حاکمیت ملی این کشور را تضعیف کرده، بلکه تنش‌های قومی و مذهبی را تشدید کرده است». این استاد دانشگاه اذعان دارد که «اسرائیل با تحریک گروه‌های قومی مانند دروزی‌ها در جنوب سوریه، تلاش می‌کند با ایجاد اختلافات داخلی، دولت الشرع را تضعیف کند. این تحریکات، که با حمایت رسانه‌ای و مالی همراه است، می‌تواند به بی‌ثباتی در مناطق مرزی منجر شود.»
ساداتیان همچنین به اختلافات داخلی به‌عنوان مانعی بزرگ اشاره می‌کند و متذکر می شود که «احمد الشرع، با وجود تلاش برای ایجاد دولتی فراگیر، هنوز نتوانسته اعتماد کامل گروه‌های علوی و کرد را جلب کند. علوی‌ها، که در دوران اسد از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بودند، نگران کاهش نفوذ خود در ساختار جدید هستند. مذاکرات الشرع با رهبران علوی در لاذقیه، اگرچه گامی مثبت بود، اما به دلیل نبود توافق جامع، شکننده باقی مانده است. به همین ترتیب، کردها، که تحت چتر نیروهای دموکراتیک سوریه در شمال شرق فعالیت می‌کنند، با ادغام در ساختار دولت موقت موافقت کرده‌اند، اما اختلافات بر سر خودمختاری و کنترل منابع نفتی همچنان پابرجاست.» لذا ساداتیان تأکید می‌کند که «عدم حل این اختلافات می‌تواند به تجزیه عملی مناطق مختلف منجر شود.»
پیچیدگی‌های دیپلماسی و نقش جامعه جهانی
مداخلات خارجی و اختلافات داخلی، دیپلماسی الشرع را پیچیده‌تر کرده است. از این رو ساداتیان معتقد است که «رژیم صهیونیستی، با حمایت ضمنی برخی قدرت‌های غربی، از بی‌ثباتی در سوریه سود می‌برد و از این رو، از شکل‌گیری یک دولت متحد مانع می‌شود. این رژیم، که از طریق لابی‌های قدرتمند در واشینگتن عمل می‌کند، توانسته برخی کشورهای غربی را به ادامه فشار بر دولت جدید ترغیب کند. با این حال، لغو تحریم‌های دونالد ترامپ و حمایت کشورهای عربی، فضایی برای کاهش این فشارها ایجاد کرده است». در نتیجه این نماینده اداور مجلس اشاره می‌کند که «سازمان ملل نیز، با اعزام هیئتی به دمشق برای نظارت بر بازسازی، می‌تواند نقش مثبتی ایفا کند، مشروط بر اینکه از سیاسی‌کاری پرهیز شود».
جهان عرب، رویکردی یکپارچه برای حمایت از سوریه اتخاذ کرده است. که به باور تحلیلگر ارشد حوزه بین‌الملل سبب خواهد شد که «تعهد کشورهای خلیج فارس به پرداخت بدهی‌های سوریه، که بالغ بر ۴۰۰ میلیارد دلار برآورد شده، می‌تواند اقتصاد این کشور را احیا کند.» با این حال، او هشدار می‌دهد که «این حمایت‌ها نباید به وابستگی سیاسی منجر شود. چرا که الشرع باید با حفظ استقلال سیاسی، از این منابع برای تقویت وحدت ملی استفاده کند. ترکیه نیز، با وجود منافع خود در شمال سوریه، می‌تواند با میانجی‌گری بین الشرع و کردها، به حل اختلافات کمک کند. در غیر این صورت همه امیدهای جاری بی نتیجه خواهد ماند.»
با توجه به مجموعه نکات مثبت و منافی که ساداتیان در تحلیل آینده سوریه به آن اشاره داشت، وی دو سناریو را محتمل می‌داند که در سناریوی خوش‌بینانه، حمایت کشورهای عربی، لغو تحریم‌ها و دیپلماسی فعال الشرع می‌تواند به تشکیل دولتی فراگیر منجر شود که گروه‌های قومی و مذهبی را متحد کند. بازسازی زیرساخت‌ها، بازگشت آوارگان، و احیای اقتصاد، در این سناریو، سوریه را به کشوری باثبات تبدیل خواهد کرد. با این حال، در سناریوی بدبینانه، کارشکنی‌های اسرائیل و اختلافات داخلی می‌توانند به تجزیه عملی مناطق مختلف منجر شوند. تحریک دروزی‌ها و عدم توافق با علوی‌ها و کردها، خطر درگیری‌های قومی را افزایش می‌دهد.
در پایان این استاد دانشگاه تصریح می‌کند که «موفقیت الشرع به توانایی او در ایجاد اجماع داخلی و مدیریت مداخلات خارجی بستگی دارد. او باید با تقویت گفت‌وگوهای داخلی و جلب حمایت بین‌المللی، از تبدیل سوریه به صحنه رقابت‌های منطقه‌ای جلوگیری کند. نقش جهان عرب و ترکیه در این فرآیند حیاتی است، اما استقلال سیاسی الشرع کلید اصلی خواهد بود. ساداتیان در پایان هشدار می‌دهد که بدون حل اختلافات قومی و مذهبی، سوریه ممکن است به سمت تفرقه حرکت کند، اما با دیپلماسی هوشمندانه، این کشور می‌تواند به سمبل اتحاد و بازسازی تبدیل شود.»
لینک کوتاه خبر :
http://tehrandf.com/Post/52/